| A |
-
|
| Afel |
- Tacka u
kojoj je neko telo na (elipticnoj) putanji oko Sunca najudaljenije od Sunca.
|
| Akrecija |
- Proces spajanja
sitnih delova materije u vece pod uticajem medjusobnog gravitacionog privlacenja ili usled
sporih sudara.
|
| Albedo |
- Odbojna moc
nekog nesvetleceg tela (npr. planete) prema svetlosnim zracima. U idealnom slucaju telo
koje odbija celokupnu svetlost koja padne na njega ima albedo 1.0, a telo koje uopste ne
odbija svetlost ima albedo 0. [geometrijski albedo]
|
| Altituda |
- Ugaona
razdaljina nekog nebeskog tela od horizonta.
|
| Anomalisticka
godina |
- Vremenski period
izmedju dva uzastopna prolaza Zemlje kroz perihel na putu oko Sunca
(traje 365,25964 dana).
|
| Anomalisticki
mesec |
- Vreme za koje
Mesec dva puta uzastopno prodje kroz perigej na svom putu oko Zemlje (27.554 550 dana)
|
| Antiapeks |
- Tacka koja lezi
dijametralno nasuprot Suncevom apeksu.
|
| Apeks
Suncevog kretanja |
- Tacka u
sazvezdju Herkula ka kojoj se krece Sunce sa celim svojim sistemom (brzinom od 20 km/sec)
|
| Apogej |
- Tacka najdalja
od sredista Zemlje na orbiti objekta koji se okrece oko Zemlje.
|
| Apsolutna velicina (apsolutna magnituda) (M) |
- Prividni sjaj
koji ima neka zvezda kad se posmatra sa razdaljine od 10 parseka. Apsolutna velicina Sunca
je +4,85 M [prividna velicina]
|
| Apsolutna
nula |
- Teorijski
najniza moguca tempreatura. Tada prestaje svako molekularno kretanje. Po Kelvinovoj skali
tada temperatura iznosi 0 K stepeni, dok je po Celzijusu to -273,16°C.
|
| Asocijacija |
- Grupa mladih
zvezda (obicno nekoliko desetina) koje su rodjene zajedno u istom "zvezdanom
porodilistu". Te zvezde su sestre. Posto nisu cvrsto povezane medjusobnim
gravitacionim privlacenjem vremenom se, nakon nekoliko miliona godina, izdvajaju iz grupe.
|
| Astronomska jedinica |
- Srednje
rastojanje Sunca od Zemlje = 149,597,870 km
|
| Atmosfera |
- Gasoviti omotac
oko nebeskog tela.
|
| Azimut |
- Horizontalni
ugao koji sa meridijanskom ravni zaklapa vertikalna ravan u kojoj se nalazi nebesko telo.
Racuna se kao pozitivan od juga ka zapadu.
|
| B |
-
|
| B
zvezda |
- Oznaka zvezde s
obzirom na njenu spektralnu klasu. B zvezde su plavo-bele zvezde sa temperaturom na
povrsini od 11000 do 25000 K. U njihovom spektru postoji puno linija neutralnog helijuma,
a prisutne su takodje i Balmerove linije vodonika. Tipican predstavnik je zvezda Rigel i
zvezda Spika.
|
| Beli patuljak |
- Zvezda sa vrlo
visokom temperaturom povrsine, izvanredno gusta, u belom usijanju. Svoje nuklearno gorivo
zvezda je potrosila i nalazi se blizu poslednjeg stadijuma svoje evolucije. Precnik Sunca,
kad postane beli patuljak, smanjice se na jedan stoti deo od sadasnjeg.
|
| D |
-
|
| Dan |
- Vremenski
period od 86400 sekundi (sekunda se definise pomocu frekvencije atoma cezijuma).
- Sidericki dan je interval
izmedju dva uzastopna prolaza neke zvezde kroz meridijan (tj. izmedju dve uzastopne
kulminacije neke zvezde) i traje 23h 56m 4s,091
-
- Solarni dan je vreme
izmedju dva uzastopna prolaza Sunca kroz meridijan. Srednji solarni dan traje 24h 3m 56
s,555. Solarni dan je duzi od siderickog jer se Sunce privido krece ka istoku u odnosu na
zvezde.
|
| Deklinacija |
- Koordinata
ekvatorskog koordinatnog sistema. To je uglovna visina nebeskog tela iznad (oznacava se
znakom +) ili ispod nebeskog (oznacava se znakom -) ekvatora [rektascenzija].
|
| E |
-
|
| Ekliptika |
- Prividna
godisnja staza Sunca medju zvezdama (ili tacnije, projekcija Zemljine putanje oko
Sunca na nebeskoj sferi).
|
| Ekvinocij |
(lat. aequs = jednak, nox =
noc) ravnodnevnica
|
| Elongacija |
- Prividna uglovna
razdaljina datog tela od Sunca, odnosno uglovna razdaljina satelita od planete.
|
| G |
-
|
| G
zvezda |
- Zvezda
sprktralne klase G. Zute boje, temperatura na povrsini od 4900 K do 6000 K; u sprektru
preovladjuju linije neutralnih i jonizovanih metala. Tipicni predstavnici su Sunce i
Kapela.
|
| Galaksija |
- Porodica zvezda
koje se medjusobnim gravitacionim privlacenjem drze na okupu. Postoji vise tipova
galaksija po obliku i velicini. Galksije patuljci sadrze svega oko 100
000 zvezda dok galaksije giganti na okupu drze i po 3000 milijardi
zvezda. Spiralne galaksije imaju oblik diska sa centralnim ispupcenjem iz
kojeg se izvijaju kraci. Postoje zatim elipticne galaksije i galaksije
nepravilnog oblika.
|
| Galaksija |
- Galaksija
(sa velikom slovom G) je galaksija kojoj pripada i nas Suncani sistem.
Poznata je i pod nazivom Mlecni put, ili Kumova slama. Nasa Galaksija pripada tipu
spiralnih galaksija. Sadrzi oko dvesta milijardi zvezda....
|
| Geometrijski albedo |
- Odnos izmedju
sjaja nekog planetarnog tela gledano iz pravca Sunca i sjaja zamisljenog sfernog tela iste
velicine i na istoj razdaljini, a koje odbija rasprsenu svetlost Sunca. [albedo]
|
| Godina |
- Vreme za koje
Zemlja obidje Sunce.
- Tropska
godina je vreme izmedju dva uzastopna Sunceva prolaza kroz gama tacku.
- Sidericka godina je
vreme za koje Zemlja opise celu svoju putanju oko Sunca u odnosu na zvezde.
- Anomalisticka godina je
vremenski period izmedju dva uzastopna prolaza Zemlje kroz perihel
na putu oko Sunca (traje 365,25964 dana).
- Godina
|
- duzina u danima
|
- Tropska
|
- 365,24219
|
- Sidericka
|
- 365,25636
|
- Anomalisticka
|
- 365,25964
|
|
| Gravitacija |
- Univerzalno
svojstvo svih materijalnih objekata da se medjusobno privlace. Po Njutnovom zakonu
gravitacije dva objekta materije u vasioni privlace se silom koja je proporcionalna
njihovim masama, a obrnuto proporcionalna kavadratu njihovog rastojanja.
|
| Gravitacioni
kolaps |
- Slucaj kada se
zvezda brzo sazima jer pritisak zracenja, upravlenog napolje, postane nedovoljan za
uravnotezavanje gravitacionog pritiska koji je opet upravljen ka unutra. Prilikom ovog
kolapsa dolazi do brzog oslobadjanja velike kolicine gravitacione potencijalne energije.
Kolaps zvezde je iznenadan i katastrofalan.
|
| H |
|
| Halo |
Halo
(grc. - krug za vrsidbu;
venac; dvoriste) je opsti naziv za grupu optickih pojava koje nastaju refrakcijom i
refleksijom svetlosti na ledenim kristalima u oblacima. Ovi kristali su
obicno u obliku sestougaone prizme a od njihove orijentacije u prostoru
zavisi kakav halo mozemo videti.
|
| J |
-
|
| Jovijanski |
- Koji se odnosi na Jupiter. Jovijanske
planete su, kao i Jupiter, gradjene od gasova (sa eventualno malim cvrstim jezgrom).
|
| K |
-
|
| Kaldera |
- Velika depresija na
vrhu vulkana nastala kao posledica udara ili eksplozije.
|
| Kelvin
(K) |
Mera
za temperaturu: nula K je apsolutna nula, na
273 K (= 0° C) topi se led, a na 373 K (100° C) voda kljuca.
(Preciznije: 0 K = -273,16° C)
|
| Konjunkcija |
- Polozaj u kome su dva tela na nebeskoj
sferi prividno najbliza jedno drugom.
- Donja konjunkcija unutrasnje planete je
njen polozaj izmedju Zemlje i Sunca
- Gornja konjunkcija unutrasnje planete je
slucaj kad se Sunce nalazi izmedju Zemlje i datog tela.
|
| Kulminacija |
- (gornja) Trenutak kada nebesko telo
prolazi kroz meridijan mesta posmatranja, tj. nalazi se na najvecoj visini iznad
horizonta.
-
- Donja kulminacija je
najnizi polozaj nebeskog tela, kada ono prolazi kroz polukrug meridijana na kojem je
nadir.
|
| M |
-
|
| Magnituda |
- [pogledajte:
prividna velicina, i apsolutna
velicina]
|
| Magnituda
eklipse |
- Medjusobni
odnos prividnih precnika Sunca i Meseca prilikom pomracenja Sunca. M.e. je
decimalni ili procentualni iznos Suncevog precnika koji je okultiran
Mesecom. Kod prestenastog pomracenja m.e. je manja od 1, a kod totalnog
pomracenja ona je jednaka ili veca od jedan.
|
| Male
planete |
- Nebeska tela koja su po svim
karakteristikama, sem po velicini, slicna velikim planetama. Misli se pre svega na
asteroide ili na planetoide.
|
| Meteor |
"Zvezda padalica",
svetlosni efekat sagorevanja cestice koja se zapalila u atmosferi.
|
| Meteorit |
Telo koje ne sagori u
potpunosti u atmosferi te padne na zamelju.
|
| Meteoroid |
Komadic stene ili cestica
prasine koja se pri upadu u atmosferu usled trenja o cestice vazduha pali
(kada vidimo meteor). Cesto je velicine zrna graska.
|
| Mons
(pl. montes) |
- Planina
(latinski)
|
| N |
-
|
| Nadir |
- Tacka na nebu
dijametralno suprotna od zenita.
|
| Nutacija |
 Zbog
periodicnih promena polozaja Sunca i Meseca prema Zemlji menja se periodicno i precesija. Zbog toga je putanja nebeskog pola po nebeskoj sferi
balago zatalasana kruzna kriva.
|
| O |
-
|
| Okultacija |
- Prelaz jednog
nebeskog tela ispred drugog tako da ga ono "skriva" od posmatraca.
|
| Opozicija |
- Polozaj spoljne
planete u kome se ona zajedno sa Zemljom i Suncem nalazi u jednoj pravoj i to suprotno od
Sunca. Tada je planeta najbliza Zemlji.
|
| P |
-
|
| Perigej |
- Tacka najbliza
sredistu Zemlje na putanji objekta koji se okrece oko Zemlje.
|
| Perihel |
- Tacka u kojoj je
neko telo Suncevog sistema (npr. neka planeta, kometa itd.) najblize Suncu na svojoj
elipticnoj putanji oko Sunca,
|
| Planetizimali |
- Hipoteticna tela
iz rane istorije Suncevog sistema velicine od nekoliko kilometara do nekoliko stotina
kilometara koja su nastala zgusnjavanjem protosolarnog materijala. Od
planetizimala su se zatim sporim sudarima i "lepljenjem" formirale planete.
|
| Precesija |
- Prividno lagano
kretanje nebeskih polova. Zemlja nije
 idealnog sfernog oblika i ono njeno
ekvatorsko ispupcenje koje je okrenuto Suncu i Mesecu ova dva nebeska tela jace privlace
od ekvataorskog ispupcenja sa druge strane Zemlje. To dovodi do konusnog kretanja (u
retrogradnom smeru) nebeskog pola oko pola ekliptike sa periodom od blizu 26000 godina. Iz
istog razloga i gama tacka se krece po ekliptici i to 50" retrogradno za godinu dana.
|
| Prividna velicina (m) |
- Sjaj nebeskog
tela izmeren sa Zemlje. Hiparh (II vek) je podelio po sjaju sve zvezde u sest grupa
tako sto je najsjajnije svrstao u prvu, a najslabije u sestu. Otkricem teleskopa moguce je
videti i slabije zvezde (i preko 20. prividne velicine). Za sjajnija nebeska tela (Sunce,
Mesec i neke planete) ova skala je prosirena u suprotnom smeru uvodjenjem negativnih
prividnih velicina (Sunce -26,78). [apsolutna velicina]
|
| R |
-
|
| Radijant |
- Tacka na nebu iz koje
izviru meteori.
|
| Rektascenzija |
 Koordinata
nebeskog ekvatorskog koordinatnog sistema; ugao u ekvatroskoj ravni koji se meri u
direktnom smeru od gama tacke do deklinacijskog kruga nebeskog tela [deklinacija]. Direktan smer je smer suprotan od prividnog dnevnog
obrtanja nebeske sfere. Rektascenzija se izrazava u casovima, minutima i sekundama.
|
| Revolucija |
- Okretanje nekog tela oko drugog.
|
| Rotacija |
- Obrtanje tela
oko sopstvene ose.
|
| S |
-
|
| Satna
zenitna frekvencija |
Broj meteora (do 6,5m)
u jednom satu
pri idealnim uslovima: radijant je u zenitu, a nebo savrseno prozracno i
tamno (ZHR,
Zenithal
Hourly Rate)
|
| Sidericka
godina |
- Vremenski period
u kojem Zemlja obidje Sunce s obzirom na zvezde. Traje 365,25636 dana.
|
| Sidericki |
- [lat. sidereus -
zvezdan] Koji se odnosi na zvezdu; u odnosu na zvezde.
|
| Sidericki
dan |
- Vremenski
period za koji se Zemlja obrne oko svoje ose u odnosu na zvezde. Traje 23 sata, 56 minuta
i 4 sekunde.
|
| Sidericki
mesec |
- Vreme za koje
Mesec obidje Zemlju ali u odnosu na zvezde. Traje 27,32166 dana
|
| Sinodicki
mesec |
- Vremenski period
za koji Mesec obidje Zemlju u odnosu na Sunce, tj. u kojem Mesec prodje sve svoje faze,
npr. od punog do punog meseca (29 dana, 12 sati, 44 minuta i 2,78 sekundi).
|
| Solsticij |
(lat.
sol= Sunce, sistere = stati) dugodnevnica.
|
| Spoljasnja planeta |
- Planeta cija putanja se nalazi izvan
Zemljine putanje (Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun, Pluton).
|
| Svetlosna godina |
- Razdaljina koju
predje svetlost (ili drugi elektromagnetski zrak) u vakuumu za jednu godinu sto iznosi oko
9 460 530 000 000 kilometara = 63,240 astronomskih jedinica.
|
| Svetlosna
brzina |
- 299 792 458
metara u sekundi
|
| T |
-
|
| Terestricki |
- Koji se odnosi na Zemlju. Terestricke
planete su planete koje su po gradji slicne Zemji, tj. od cvrstog su materijala.
|
| U |
-
|
| Unutrasnja planeta |
- Planeta cija putanja se nalazi unutar
putanje Zemlje (Merkur, Venera).
|
| V |
-
|
| Vallis
(pl. valles) |
- Krivudava dolina,
supljina, kanjon.
|
| Velike planete |
- Merkur, Venera, Zemlja, Mars, Jupiter,
Saturn, Uran, Neptun i Pluton.
|
| Visestruke
zvezde |
- Sistemi koji se
sastoje od vise zvezdi koje su medjusobno vezane gravitacijom te se okrecu oko
zajednicokog tezista.
|
| Z |
-
|
| Zenit |
- Tacka na nebu
tacno iznad glave posmatraca.
|
| Zodijak |
- Pojas na
nebeskom svodu utvrdjen jos u starom veku a koji se pruza ±8°oko ekliptike i prolazi
kroz 12 sazvezdja (Ovan, Bik, Blizanci, Rak, Lav, Devojka, Vaga, Skorpia, Strelac, Jarac,
Vodolija, Ribe). U novije vreme, usled precesije i preciznijeg definisanja granica
sazvezdja u ovaj pojas treba ubrojati i 13-to sazvezdje, sazvezdje Zmijonosu (Ophiuchus).
Posmatrano sa Zemlje kroz zodijak prolaze Sunce, Mesec i planete.
Inace ovaj pojas je dobio ime zodijak po tome sto vecina sazvezdja iz ovog pojasa nosi ime
neke zivotinje (rec zodijak je grckog porekla i u osnovi znaci "zivotinjica").
|